Asertywność to niezwykle ważna umiejętność, która pozwala dziecku wyrażać swoje potrzeby, opinie i emocje w sposób otwarty, a jednocześnie szanujący innych. Jest ona kluczowa w relacjach z rówieśnikami, ponieważ pomaga dzieciom budować zdrowe więzi oparte na wzajemnym szacunku. Dzięki asertywności dzieci potrafią uniknąć toksycznych relacji, obronić swoje granice i wyrażać swoje zdanie w grupie, co wzmacnia ich poczucie wartości i bezpieczeństwa w kontaktach z innymi.
Budowanie asertywności u dzieci ma kluczowe znaczenie dla ich rozwoju emocjonalnego, pewności siebie i zdolności nawiązywania zdrowych relacji z rówieśnikami. Na przykład, kiedy Karol stanął przed decyzją, czy dołączyć do grupy kolegów, którzy planowali coś ryzykownego, przypomniał sobie nasze rozmowy o wyrażaniu swoich granic. Powiedział: „Nie czuję się z tym komfortowo” i zdecydował się wycofać. Dzięki temu zyskał szacunek rówieśników i poczucie, że jego decyzje są ważne.
Jako mama dwójki dzieci – Karola i Ani – widzę na co dzień, jak ważne jest wspieranie ich w nauce asertywności. Każdy dzień przynosi sytuacje, które mogą być doskonałą okazją do rozwijania tej umiejętności. Na przykład, kiedy Ania musi podzielić się zabawkami z koleżanką, uczymy ją, jak powiedzieć: „Z chęcią się podzielę, ale proszę o chwilę, abym mogła jeszcze dokończyć zabawę”. Inna codzienna sytuacja to rozmowy przy stole, gdzie Karol uczy się wyrażać swoje zdanie na temat posiłków, mówiąc na przykład: „Nie przepadam za tym daniem, ale spróbuję kawałek”. Takie momenty uczą dzieci wyrażania siebie w sposób spokojny i stanowczy.
W tym artykule chciałabym podzielić się swoimi doświadczeniami i sprawdzonymi sposobami na to, jak nauczyć dziecko asertywności. Porozmawiamy o znaczeniu asertywności w relacjach dzieci z rówieśnikami, o tym, jak radzić sobie z presją rówieśniczą, a także o tym, dlaczego asertywność jest ważna w wychowaniu dziecka.
Dlaczego asertywność jest ważna w wychowaniu dziecka?
Asertywność to umiejętność, która pozwala dziecku bronić swoich granic, mówić o swoich potrzebach i podejmować decyzje zgodne z własnymi wartościami. Badania polskich psychologów, takich jak prace dr Ewy Pisuli, wskazują, że rozwijanie asertywności u dzieci ma istotny wpływ na ich rozwój emocjonalny, szczególnie w zakresie radzenia sobie z presją rówieśniczą i budowania zdrowych relacji. Według badań, aż 72% dzieci, które uczestniczyły w programach rozwijających asertywność, lepiej radziło sobie w sytuacjach konfliktowych z rówieśnikami.
Dziecko, które potrafi być asertywne, nie tylko łatwiej radzi sobie z presją rówieśniczą, ale również unika toksycznych relacji i łatwiej buduje zdrowe więzi z innymi. To także kluczowy element rozwoju emocjonalnego dziecka, ponieważ pozwala mu lepiej rozumieć i kontrolować własne emocje.
Asertywność pomaga dzieciom nazwać swoje uczucia, takie jak frustracja, złość czy smutek, i wyrazić je w sposób konstruktywny. Na przykład, kiedy Ania czuje się zła, ponieważ jej brat zabrał jej zabawkę, potrafi powiedzieć: „Nie podoba mi się, kiedy zabierasz moje rzeczy bez pytania. Proszę, oddaj mi zabawkę”. Tego rodzaju reakcje pozwalają dzieciom lepiej radzić sobie z trudnymi emocjami, jednocześnie ucząc je budowania zdrowych relacji.
Na przykład Karol, jako dwunastolatek, często staje przed wyzwaniami związanymi z grupą rówieśniczą. Kiedyś opowiedział mi, jak koledzy próbowali namówić go na coś, co mu się nie podobało. Dzięki rozmowom, które wcześniej prowadziliśmy, potrafił powiedzieć: „Nie chcę tego robić” i jasno wyrazić swoje stanowisko. To pokazuje, że asertywność daje dzieciom narzędzia do podejmowania świadomych decyzji i ochrony swoich granic.
Asertywność w wychowaniu dziecka ma też ogromne znaczenie dla budowania pewności siebie. Dzieci, które czują, że ich głos jest słyszany i szanowany, mają większą odwagę, by podejmować nowe wyzwania i radzić sobie z trudnościami. Według badań przeprowadzonych przez Uniwersytet Warszawski, aż 78% dzieci, które doświadczają wsparcia emocjonalnego i akceptacji ze strony rodziców, wykazuje większą inicjatywę w rozwiązywaniu problemów oraz podejmowaniu nowych wyzwań. Ania, moja pięcioletnia córka, często uczy się asertywności poprzez proste sytuacje, takie jak dzielenie się zabawkami czy mówienie, że czegoś nie chce. Każda taka sytuacja jest dla niej krokiem w stronę budowania własnej siły.
Jak nauczyć dziecko asertywności w codziennych sytuacjach?
Nauka asertywności zaczyna się w domu. Rodzice mogą modelować asertywne zachowania poprzez codzienne sytuacje, w których jasno wyrażają swoje potrzeby i granice. Na przykład, kiedy ktoś narzuca mi dodatkowe obowiązki, mówię: „Dziękuję za zaufanie, ale w tej chwili nie mogę tego przyjąć”. Dzieci uczą się również poprzez obserwację, jak rodzice radzą sobie z konfliktami – ważne jest, abyśmy w takich momentach zachowali spokój i szacunek dla drugiej strony.
„Jak bez napięć wychować pewne siebie dziecko” – Doucleff Michaeleen to świetna książka, którą powinien przeczytać (z dzieckiem!) każdy rodzic.
Możemy także angażować dzieci w sytuacje, w których same mogą ćwiczyć asertywność, na przykład pytając je o opinię lub dając im możliwość wyboru w codziennych sprawach. To właśnie rodzice są pierwszymi nauczycielami tej umiejętności. Jednym z kluczowych sposobów na wspieranie dziecka w nauce asertywności jest pokazywanie mu, jak wyrażać swoje potrzeby i emocje w sposób otwarty, ale jednocześnie szanujący innych. Na przykład podczas rozmowy z Anią zawsze staram się mówić jasno o swoich uczuciach, używając komunikatów typu „ja”, takich jak: „Czuję się smutna, kiedy widzę, że nie dzielisz się z bratem zabawkami. Jak myślisz, co moglibyśmy z tym zrobić?”.
Ważne jest także, aby pozwalać dzieciom podejmować decyzje i uczyć je odpowiedzialności za swoje wybory. Na przykład, młodsze dzieci, takie jak Ania, mogą decydować, jaką zabawkę zabrać na spacer lub które ubranie założyć, co buduje ich poczucie sprawczości. Starsze dzieci, takie jak Karol, mogą wybierać dodatkowe zajęcia po szkole lub planować, jak spędzą czas wolny, co rozwija ich umiejętności organizacyjne i pomaga w kształtowaniu odpowiedzialności za swoje wybory. Karol często decyduje, jak chce spędzić czas po szkole, a ja wspieram go, nawet jeśli jego decyzje nie zawsze są idealne. Dzięki temu uczy się, że ma prawo do własnych wyborów i konsekwencji, które się z nimi wiążą.
Kolejnym elementem nauki asertywności są codzienne rozmowy o uczuciach i potrzebach. Kiedy Ania mówi, że nie chce iść na plac zabaw, pytam: „Dlaczego nie chcesz tam iść? Czy jest coś, co cię martwi?”. Staram się zadawać pytania w sposób spokojny i otwarty, aby nie czuła się przytłoczona. Na przykład używam prostych i empatycznych sformułowań, takich jak: „Możesz mi powiedzieć, co myślisz, jeśli chcesz” lub „Cieszę się, kiedy opowiadasz mi o swoich uczuciach”. Dzięki temu rozmowa staje się dla niej wsparciem, a nie źródłem presji. W ten sposób pokazuję jej, że jej uczucia są ważne, a jednocześnie uczę ją, jak wyrażać swoje potrzeby.
Jak nauczyć dzieci radzić sobie z presją rówieśniczą?
Presja rówieśnicza to jedno z największych wyzwań, z którymi dzieci muszą się zmierzyć. Badania polskich psychologów, takich jak wyniki opracowań dr Anny Brzezińskiej, wskazują, że asertywność znacząco zwiększa zdolność dzieci do radzenia sobie z presją rówieśniczą, co przekłada się na ich większe poczucie bezpieczeństwa w grupie. Według badań, aż 64% dzieci, które uczestniczyły w programach rozwijających asertywność, deklaruje większą pewność w wyrażaniu swojego zdania wobec grupy rówieśników.
Dlatego tak ważne jest, aby nauczyć je, jak radzić sobie w takich sytuacjach. Dzieci asertywne potrafią powiedzieć „nie”, kiedy czują, że coś im nie odpowiada, i bronić swoich granic, nawet jeśli jest to trudne. Na przykład, gdy Ania bawi się z koleżanką, która próbuje narzucić jej swoją wizję zabawy, Ania potrafi spokojnie powiedzieć: „Nie chcę teraz grać w tę grę, wolę poukładać puzzle. Możemy potem zagrać razem”. Dzięki temu nie tylko wyraża swoje potrzeby, ale również uczy się negocjacji i budowania relacji opartych na wzajemnym szacunku.
Karol opowiadał mi kiedyś, że jego koledzy w szkole próbowali namówić go na…zapalenie papierosa. Początkowo byłam przerażona, natomiast wiedziała, że dzięki wcześniejszym rozmowom o asertywności Kacper będzie wiedział, jak zareagować. Powiedział jasno: „Nie chcę tego robić” i zmienił temat rozmowy. Kiedy zapytałam go później, jak się z tym czuł, powiedział, że poczuł się silniejszy, bo zdołał obronić swoje stanowisko.
Pomocne w radzeniu sobie z presją rówieśniczą są także ćwiczenia w domu. Mogą to być odgrywanie scenek, w których dziecko uczy się, jak odpowiedzieć na różne sytuacje, np. gdy ktoś namawia je do zrobienia czegoś, czego nie chce. Możecie wspólnie ćwiczyć wypowiadanie stanowczych, ale uprzejmych zdań, takich jak: „Nie podoba mi się ten pomysł, wolę zrobić coś innego”. Inną formą ćwiczeń może być wspólne analizowanie przykładów z książek czy filmów, gdzie bohaterowie stają przed trudnymi decyzjami, i dyskusja o tym, jak mogliby zareagować asertywnie.
Czasami odgrywamy z Karolem i Anią różne scenki, w których uczymy się, jak reagować na różne sytuacje. Na przykład gramy role, w których jedno z nas proponuje coś, co drugie musi odrzucić w sposób asertywny. Dla pięcioletniej Ani przygotowuję sytuacje, które mogą wystąpić w przedszkolu, takie jak: „Jeśli ktoś chce zabrać twoją ulubioną zabawkę, możesz powiedzieć: „To moja zabawka, ale mogę się nią podzielić za chwilę””. Dla Karola, jako dwunastolatka, symulujemy sytuacje z życia szkolnego, np. odmawianie zrobienia czegoś pod presją grupy. Mówi wtedy: „Nie chcę tego robić, bo to nie jest zgodne z moimi zasadami”. Dzięki temu każde z dzieci ćwiczy reakcje odpowiednie dla swojego wieku i uczy się bronić swoich granic.
Pewność siebie a asertywność u dzieci
Pewność siebie i asertywność są ze sobą ściśle powiązane. Dziecko, które wierzy w swoje możliwości, łatwiej wyraża swoje potrzeby i granice. Pewność siebie daje dziecku odwagę do mówienia o swoich uczuciach i podejmowania decyzji, podczas gdy asertywność pozwala mu robić to w sposób szanujący innych. Na przykład, dziecko pewne siebie, które czuje się akceptowane, będzie chętniej mówić „nie” w sytuacjach, które mu nie odpowiadają, a asertywność sprawi, że zrobi to w sposób uprzejmy i stanowczy, nie raniąc uczuć innych osób. Dlatego tak ważne jest, aby budować pewność siebie u dzieci, jednocześnie ucząc ich asertywności.
Ania często czuje się niepewnie, kiedy spotyka nowych ludzi. W takich sytuacjach wspieram ją, mówiąc: „Jeśli nie chcesz teraz się bawić, to w porządku. Możesz powiedzieć: „Potrzebuję trochę czasu, zanim dołączę”.” Dzięki takim rozmowom uczy się, że jej potrzeby są ważne i że ma prawo je wyrażać, niezależnie od tego, co myślą inni.
Podobnie jest z Karolem. Kiedy mierzy się z trudnymi sytuacjami w szkole, zachęcam go, aby najpierw przemyślał, co jest dla niego ważne, a potem wyraził to w rozmowie z nauczycielem lub kolegami. Na przykład, kiedy miał problem z pracą w grupie, pomogłam mu przygotować się do rozmowy, w której jasno powiedział, jakie ma oczekiwania i czego potrzebuje, aby czuć się komfortowo.
Sposoby na rozwijanie asertywności u dziecka
Rozwijanie asertywności u dziecka to proces, który wymaga czasu i cierpliwości. Jednym ze sposobów na naukę tej umiejętności jest modelowanie zachowań. Dzieci uczą się przez obserwację, dlatego ważne jest, abyśmy jako rodzice pokazywali im, jak być asertywnym w codziennych sytuacjach. Na przykład, kiedy ktoś próbuje narzucić mi swoje zdanie, mówię: „Rozumiem, co masz na myśli, ale ja widzę to inaczej”. W ten sposób dzieci widzą, jak wyrażać swoje zdanie w sposób szanujący innych.
Innym sposobem są wspólne rozmowy o emocjach i granicach. Kiedy Ania mówi, że czuje się smutna, bo ktoś ją zignorował, rozmawiamy o tym, jak może wyrazić swoje uczucia w przyszłości. Podpowiadam jej, żeby powiedziała na przykład: „Nie podoba mi się, kiedy mnie ignorujesz. Wolałabym, żebyśmy porozmawiali”. Dzięki temu uczy się, że ma prawo mówić o swoich uczuciach i oczekiwaniach.
Warto także stwarzać dzieciom okazje do podejmowania decyzji. Nawet proste wybory, takie jak wybór ubrania na dzień czy decyzja, co zjeść na kolację, pomagają dzieciom budować pewność siebie i uczyć się wyrażania swoich potrzeb. Każda taka sytuacja to krok w stronę rozwijania asertywności. Na przykład dzieci mogą decydować, jak chcą spędzić czas po szkole, wybierając między zajęciami dodatkowymi, takimi jak sport czy zajęcia plastyczne. Podczas wspólnych zakupów mogą wybrać produkty na obiad, co daje im poczucie wpływu na codzienne sprawy rodziny. Nawet tak proste decyzje, jak wybór książki do wieczornego czytania, uczą dzieci wyrażania swoich preferencji w sposób spokojny i stanowczy. Dzięki takim doświadczeniom uczą się, że ich zdanie ma znaczenie.
Nazywam się Kasia Rochacka, jestem socjolożką, copywriterką, ale przede wszystkim mamą 2 uroczych dzieciaków – Karola (lat 12) oraz Ani (lat 5). Poza rodzicielstwem spełniam się, jako copywriter w Agencjach Reklamowych. Na blogu pomagam rodzicom odkrywać zawiły świat dzieci, który ciągle skrywa przede mną wiele tajemnic 🙂
