Każda mama zna ten moment – wchodzisz z dzieckiem do nowego miejsca, a ono ściska ci rękę tak mocno, że aż boli. W oczach ma strach, a ciało napina się jak struna. Nie chce puścić, nie chce wejść, nie chce poznawać. Nowe otoczenie jest dla niego zagrożeniem, a nie ekscytującą przygodą. Co wtedy zrobić? Jak pomóc dziecku oswoić lęk przed nowymi miejscami i sprawić, by adaptacja przebiegała łagodniej?
Dlaczego dziecko boi się nowych miejsc i jak to zrozumieć?
Każde dziecko przechodzi przez okres, w którym lęk przed nowymi miejscami jest zupełnie naturalny. To instynktowne zachowanie, które w dawnych czasach pomagało przetrwać – nowe oznaczało nieznane, a nieznane mogło być niebezpieczne. Dziś jednak, gdy naszym dzieciom nie grożą już dzikie zwierzęta czy plemienne konflikty, strach przed nowością przybiera inne formy.
Lęk może wynikać z braku kontroli nad sytuacją – dziecko nie wie, co je czeka, jak się zachować i co się wydarzy. Badania przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka wskazują, że około 40% dzieci w wieku przedszkolnym doświadcza lęku przed nowymi sytuacjami. Według raportu Uniwersytetu SWPS dzieci, które nie miały okazji do wcześniejszej ekspozycji na zmiany w środowisku, mogą przejawiać silniejsze reakcje stresowe. Warto również zauważyć, że lęk ten częściej występuje u dzieci o wyższym poziomie wrażliwości sensorycznej, co potwierdzają wyniki badań prof. Ewy Pisuli. Nowe otoczenie oznacza nowe twarze, nowe zasady i nowe dźwięki, które mogą być przytłaczające. Dzieci, które są bardziej wrażliwe lub miały wcześniej trudne doświadczenia (np. zmiana przedszkola, przeprowadzka, trudna adaptacja w grupie rówieśniczej), mogą reagować jeszcze silniej.
Jak przygotować dziecko do zmian, by lęk był mniejszy?
Najważniejsze to nie zostawiać dziecka samemu sobie. Jeśli wiesz, że czeka was coś nowego – podróż, zmiana przedszkola, wizyta w nowym miejscu – przygotuj je na to odpowiednio wcześniej. Opowiadaj, co je czeka, ale nie podawaj suchych faktów. Stwórz historię, opisz miejsce, w które się wybieracie, w ciepłych barwach. Możesz nawet stworzyć wspólnie opowieść o małym bohaterze, który przeżywa podobną sytuację i pokonuje swój strach.
Przydatne mogą być też książki o adaptacji dla dzieci – takie historie pozwalają im oswoić się z tematem w bezpieczny sposób, w zaciszu domu. Warto sięgnąć po tytuły rekomendowane przez psychologów dziecięcych, takie jak „Jestem przedszkolakiem” Elżbiety Zubrzyckiej, „Żegnaj pieluszko!” Giny Ford czy „Basię i przedszkole” Zofii Staneckiej. Te książki w przystępny sposób pomagają dzieciom zrozumieć zmiany i oswoić się z nowymi sytuacjami. Warto również odwiedzić miejsce wcześniej, jeśli to możliwe – pokazać dziecku budynek przedszkola, przejść się po nowym osiedlu czy pobawić się na placu zabaw w pobliżu nowego miejsca zamieszkania.
Adaptacja w przedszkolu – jak pomóc dziecku oswoić się z nowym środowiskiem?
Początek przedszkola to jeden z najtrudniejszych momentów dla malucha. Niektóre dzieci wchodzą do sali z uśmiechem, inne tulą się do mamy i nie chcą jej puścić. Jeśli twoje dziecko boi się nowych miejsc, adaptacja w przedszkolu może być dla niego szczególnie stresująca.
Pomocne będzie stopniowe wprowadzanie zmian. Zamiast rzucać dziecko na głęboką wodę, zacznij od krótkich wizyt w przedszkolu jeszcze przed oficjalnym rozpoczęciem roku. Pozwól mu oswoić się z salą, placem zabaw i panią nauczycielką. Rozmawiaj o przedszkolu w pozytywny sposób, ale nie obiecuj rzeczy, których nie możesz zagwarantować („będzie super, będziesz się tylko bawić” – może okazać się nieprawdziwe, gdy pojawią się obowiązki).
Kiedy nadejdzie ten wielki dzień, staraj się być spokojna – twoje emocje mają ogromny wpływ na dziecko. Pożegnanie powinno być krótkie, ale ciepłe. Warto zastosować sprawdzone techniki rekomendowane przez specjalistów ds. adaptacji przedszkolnej, takie jak rytuał pożegnania (np. uścisk i tajny znak dłoni), nagranie krótkiej wiadomości głosowej dla dziecka do odsłuchania w ciągu dnia czy wspólne odliczanie do powrotu mamy. Takie strategie pomagają dziecku poczuć się bezpieczniej i ułatwiają stopniowe oswajanie się z rozłąką. Powiedz, kiedy wrócisz, i dotrzymuj słowa. Jeśli dziecko boi się separacji, możecie umówić się na „magiczne” pożegnanie – np. rysunek serduszka na dłoni, które symbolizuje waszą więź.
Dziecko boi się podróży – jak je oswoić z nowymi miejscami?
Lęk przed nowymi miejscami często objawia się także w podróżach. Nawet jeśli dla ciebie wyjazd to ekscytująca przygoda, dla dziecka może być źródłem stresu. W takich sytuacjach warto skorzystać z pomocy specjalistów, takich jak terapeuci dziecięcy, którzy pomagają maluchom oswoić lęk przed podróżami. W wielu miastach działają gabinety psychologiczne oferujące warsztaty adaptacyjne, a także konsultacje online, które mogą być wsparciem dla rodziców i dzieci mających trudności z nowymi miejscami. Niezależnie od tego, czy jedziecie na wakacje, do rodziny czy w odwiedziny do znajomych, warto wcześniej przygotować dziecko na to, co je czeka.
Możesz wspólnie oglądać zdjęcia miejsca, do którego się wybieracie, opowiadać o atrakcjach i ciekawostkach, które tam znajdziecie. Jeśli to możliwe, zabierz ze sobą coś, co daje dziecku poczucie bezpieczeństwa – ulubioną maskotkę, kocyk, a nawet własną poduszkę. To drobiazgi, które pomogą mu poczuć się pewniej w nowym otoczeniu.
Nie zapominaj też o rytuałach. Badania przeprowadzone przez Uniwersytet Warszawski wskazują, że dzieci, które mają ustaloną rutynę dnia, wykazują niższy poziom lęku i lepiej radzą sobie z nowymi sytuacjami. Regularne schematy, takie jak wieczorne czytanie bajek czy poranne rytuały, pomagają dziecku poczuć się bezpiecznie, nawet gdy otoczenie się zmienia. Dzieci czują się bezpieczniej, gdy mają stałe elementy dnia – jeśli codziennie czytacie książkę przed snem, róbcie to także w podróży. Dzięki temu dziecko poczuje, że nie wszystko się zmienia, a znane elementy nadal są obecne.
Jak rozwijać pewność siebie u dziecka i oswajać nowe sytuacje?
Pewność siebie nie bierze się znikąd – trzeba ją budować krok po kroku. Jeśli chcesz, by twoje dziecko lepiej radziło sobie z nowymi sytuacjami, daj mu przestrzeń na samodzielność. Nie wyręczaj go we wszystkim, nie podejmuj decyzji za nie. Pozwól mu ćwiczyć różne sytuacje w bezpiecznych warunkach – np. zamówienie lodów w kawiarni, zagadanie do nowego kolegi na placu zabaw czy wybór własnych ubrań. Dobrym wsparciem mogą być również zabawy i gry rozwijające pewność siebie, takie jak „Teatr emocji”, gdzie dziecko odgrywa różne scenariusze społeczne, „Magiczne lustro”, w którym wymienia swoje mocne strony, czy „Misja specjalna”, polegająca na wykonywaniu małych zadań wymagających odwagi, np. zapytanie sprzedawcy o cenę produktu. Tego rodzaju aktywności pomagają dzieciom stopniowo oswajać się z nowymi wyzwaniami i rozwijać umiejętności społeczne.
Zamiast pocieszać „nie bój się, nie ma się czego bać”, spróbuj nazywać emocje i pomagać dziecku je rozumieć: „Widzę, że się boisz. To normalne, kiedy robimy coś po raz pierwszy. Ale pamiętasz, jak bałeś się iść na basen, a potem okazało się, że to świetna zabawa?”. Dzięki temu dziecko uczy się, że lęk jest przejściowy i można go przezwyciężyć.
Nie zapominaj też o pochwałach. Doceniaj nawet najmniejsze kroki – każde przełamanie strachu to wielki sukces. Warto wprowadzić nagrody niematerialne, które wzmacniają pozytywne zachowania, takie jak wspólne spędzanie czasu, dodatkowa bajka na dobranoc czy specjalny rytuał gratulacyjny, np. uścisk dłoni z sekretnym gestem. Dzięki temu dziecko poczuje, że jego wysiłki są zauważane, co zbuduje w nim poczucie własnej wartości i motywację do podejmowania kolejnych wyzwań. Z czasem dziecko zacznie nabierać odwagi i przekona się, że świat nie jest taki straszny, jak się wydawało.
Nazywam się Kasia Rochacka, jestem socjolożką, copywriterką, ale przede wszystkim mamą 2 uroczych dzieciaków – Karola (lat 12) oraz Ani (lat 5). Poza rodzicielstwem spełniam się, jako copywriter w Agencjach Reklamowych. Na blogu pomagam rodzicom odkrywać zawiły świat dzieci, który ciągle skrywa przede mną wiele tajemnic 🙂
